Om te beginnen een bekentenis: ik heb een haat-liefde verhouding met tijdreizen. Als het slecht uitgewerkt is, is het een bron van frustratie dankzij onopgeloste paradoxen en verwarrende verhaallijnen. Als het echter goed gedaan is… krijg ik er nog steeds hoofdpijn van. En toch blijft tijdreizen me intrigeren, en blijf ik boeken, films, en series opzoeken waarin het centraal staat. Zo ook Zwartruimte van Jasper Polane.
Zwartruimte gaat over een universum waarin tijdreizen voor een selecte groep triviaal eenvoudig is geworden. Zij maken gebruik van de Witruimte, een technologie die rechtstreeks inhaakt op de ruimtetijd en die manipuleert. De Witruimte staat het deze groep, Witgangers genoemd, toe om ieder ruimtetijdpunt te bezoeken dat ze maar willen. Polane is rond deze technologie niet over een nacht ijs gegaan: de Witruimte lijkt op het eerste gezicht een recept voor een wirwar aan paradoxen, maar dat wordt voorkomen door een set regels en restricties aan het soort tijdreizen dat de Witruimte mogelijk maakt. Alle goede tijdreisplots hebben dergelijke restricties, van de film Primer (een fantastisch voorbeeld van hoe ongelofelijk ingewikkeld tijdreizen kan zijn) en de serie Travelers, die beperken hoever er in de tijd voor- of achteruit gereisd kan worden, tot de Ilium-duologie van Dan Simmons, waarin het effect van tijdreizen ingeperkt wordt door een objectieve, onveranderbare tijdlijn. Zwartruimte komt het dichtst bij dat laatste in de buurt. De objectieve tijdlijn is niet onveranderbaar, maar bestaat wel. Dit betekent dat een Witganger wel terug in de tijd kan gaan, maar dat dit in de eerste plaats alleen de (subjectieve) tijdlijn van die Witganger verandert. Om de objectieve tijdlijn aan te passen is een consensus van de facties die de witruimte kent vereist. Als dit ingewikkeld klinkt: Zwartruimte is een van die boeken waar ik hoofdpijn van krijg. Een aspirientje hier en daar is echter een meer dan redelijke prijs voor een logisch, coherent tijdreisverhaal.
In dit raamwerk vertelt Zwartruimte het verhaal van Tobias, een 23e-eeuwse fabrieksarbeider, en zuster Zahra van Rastaban. Zahra is een ‘heks,’ lid van een orde die belast is met het bewaren en bewaken van demonen. Demonen zijn in dit boek geen bovennatuurlijke wezens of geesten, maar stukken code van de Witruimte die afgestoten zijn, verloren zijn gegaan, of fouten bevatten. Een demon houdt dan ook het midden tussen een computerbug en een virus. Zahra bewaart de gevaarlijkste demon van allemaal: C.A.D., een zeer geavanceerde en zelfbewuste demon die tijdlijnen kan resetten door de Witruimte lokaal te deleten. Tobias weet intussen de aandacht te trekken van de Witgangers, en komt uiteindelijk in een positie om de Witruimte zelf te manipuleren. Daarbij raakt zijn verhaal verweven met dat van Zahra, waarbij de levens van de Witgangers en het bestaan van de Witruimte onder druk komen te staan.
Het makkelijke deel van dit boek om te recenseren is dit menselijke verhaal: dat is gewoon erg goed. De personages zijn goed uitgewerkt en interessant, het plot is boeiend, en de emoties zijn voelbaar. Vooral de character arc van Tobias is erg overtuigend. Zijn echtgenotes (meervoud) zijn een prachtige metafoor voor Tobias’ ontwikkeling als Witganger. De passages met deze Riet en Rita zijn niet makkelijk om te lezen en bezorgden me regelmatig rillingen, maar voegen zeker tegen het einde van het boek een diepere laag toe aan het personage Tobias. Een dergelijke laag is ook te vinden bij Zahra, met name als ze een oude, overleden, geliefde weer ontmoet en weet dat ze hem weer op zal moeten geven. Hij is door een Witganger uit een subjectieve tijdlijn geplukt en bestaat dus slechts als schim, die geen deel uitmaakt van de objectieve tijdlijn en snel weer zal verdwijnen (auw, daar is die hoofdpijn weer. Waar is m’n aspirine?). Zahra’s mix van emoties is overtuigend en maakt indruk.
Lastiger om te recenseren is de wereld waarin het verhaal zich afspeelt. Zoals eerder genoemd is het tijdreisaspect in de basis goed uitgewerkt. Er lijken wel wat gaten in de logica te zitten, bijvoorbeeld rond de leeftijden van Witgangers, hoe hun subjectieve tijdlijnen met elkaar interacteren, en hoe objectief de objectieve tijdlijn eigenlijk is. Wat meer exposition over het precieze functioneren van de Witruimte was dan ook welkom geweest. Desalniettemin bleef Zwartruimte me ertoe verleiden om na te denken, te proberen het tijdreizen als een logisch geheel in elkaar te knopen, en te begrijpen hoe het allemaal in elkaar steekt. Op dit vlak zijn er voor Zwartruimte dus weliswaar wat verbeterpunten, maar maakt dat het boek er niet minder interessant op.
Ik kan dan ook alleen maar concluderen dat Zwartruimte een bijzonder geslaagd boek. Er zijn maar weinig boeken die met een dergelijk ingewikkeld centraal concept als tijdreizen het niet alleen voor elkaar krijgen om een conceptueel interessant universum neer te zetten, maar dat ook nog eens te combineren met een sterk, overtuigend plot. Dat daarbij door mij als lezer ettelijke doosjes aspirine geconsumeerd zijn is voor mij persoonlijk een pluspunt – een van de punten waar science fiction in uitblinkt is het aan het denken zetten van de lezer over concepten die de grenzen van onze verbeelding en realiteit oprekken. Zwartruimte doet dat meesterlijk.
4,5/5 sterren
Jasper Polane – Zwartruimte
Leiderdorp: Quasis, 2022
ISBN: 9789492099549
No comments:
Post a Comment