August 01, 2023

Boekrecensie: Django Mathijsen – Robo Rights


Robo Rights
van Django Mathijsen is de Engelse vertaling (door Mathijsen zelf) van Roborecht uit 2021. Hoofdpersoon Mando werkt bij een roboticabedrijf, waar hij robotauto’s ontwikkeld. Robots zijn in Mando’s wereld overal te vinden: van geavanceerde autonome politiedrones tot robotbutlers tot synthetische huisdieren. Dergelijke robots hebben een beperkte intelligentie, maar simuleren bijvoorbeeld wel pijngevoelens als zelflerend mechanisme. Uiteraard is niet iedereen het er mee eens dat robots met dergelijke mechanismes tot gehoorzaamheid gedwongen worden. Meerdere organisaties aan beide kanten van de wet zetten zich in voor emancipatie van robots: vrijheid, rechten, et cetera.  

Wanneer Mando zijn oude vriendin Dylah tegenkomt en haar (tegen de regels in) zijn kantoor laat zien, maakt Dylah van de kans gebruik om in te breken in de computers van Mando’s werkgever en een van de prototype robotauto’s te stelen. Bovendien schuift ze Mando de schuld in de schoenen. Mando probeert vervolgens samen met Helger, een beveiliger van het bedrijf die medeverantwoordelijk wordt gehouden, zijn onschuld te bewijzen. Daarbij raakt hij dichter betrokken bij een terroristisch aangelegde robotemancipatiebeweging en wordt hij geconfronteerd met wat zijn werkt als robotprogrammeur eigenlijk betekende. 

Dat is althans het idee. In de praktijk lijkt Mathijsen weliswaar te willen putten uit Asimov en zijn gelijkgestemden om de lezer een ethisch vraagstuk voor te leggen, maar gaat het in de uitvoeringsfase volledig mis. Doordat Dylah met veel plezier naar massamoord grijpt om haar punt te maken gaat alle filosofische nuance verloren. Bovendien komt er in het boek geen robot voor die ook maar iets van bewustzijn of onafhankelijke intelligentie laat zien. Ze worden af en toe aan de randen van het verhaal genoemd, maar zijn verder totaal afwezig. Er bestaat dus geen enkele twijfel over welk kamp in Robo Rights gelijk heeft. Hiermee zakt het hele punt van het boek als een kaartenhuis in elkaar. 

Wat overblijft is een erg simpel verhaaltje met eendimensionale personages. Daarbij is Mando voor een robotprogrammeur ongelofelijk wereldvreemd. Hij heeft geen idee van de mogelijkheden die robots bieden, ook al is hij er dag in dag uit mee bezig. Overheidssurveillance, al dan niet gebruik makend van robots en software, verbaast hem al helemaal. Het is duidelijk dan Mando gebruikt wordt als middel om de lezer te vertellen over de wereld waarin Robo Rights zich afspeelt, maar offert daarvoor alle substantie en geloofwaardigheid van de hoofdpersoon op. Ook de andere personages overtuigen niet. Helger is nog redelijk goed uitgewerkt, maar Dylah en haar vriendin lijken vooral fetishobjecten te zijn die hun overdreven seksualiteit constant en zonder reden tentoonspreiden, inclusief een tenenkrommende seksscene die werkelijk niets toevoegt aan het verhaal. Het lijkt verontrustend veel op een mannelijke vrouw-vrouw fantasie zoals je die in een smutromannetje op Amazon aan zou treffen. Mando’s echtgenote Ariola is dan weer het tegenovergestelde stereotype: een frigide, hysterische vrouw die geen twee zinnen aan elkaar kan knopen zonder compleet uit de bocht te vliegen. 

Robo Rights is dan ook niet anders te omschrijven als een totale teleurstelling. Mathijsen kan wel degelijk goed schrijven – dat is bijvoorbeeld te zien in Tweeleed dat hij samen met Anaïd Haen schreef. Ook een recente tweede plaats in de Waterloper verhalenwedstrijd komt niet uit de lucht vallen. Bovendien heeft Mathijsen wel degelijk interessante dingen te zeggen over de ethische kwesties rond robotica, zo blijkt uit een blog op modernmyths.nl (https://www.modernmyths.nl/roborecht-en-robot-wars/) die hij in 2021 ter ere van het uitkomen van de Nederlandse versie van Robo Rights schreef. Daarom is het extra verwarrend en teleurstellend dat dat er in dit boek absoluut niet uitkomt. 

1/5 sterren

Django Mathijsen – Robo Rights
Maastricht: Zilverspoor, 2022
ISBN: 9789463084550

No comments:

Post a Comment