Tweeleed van Django Mathijsen en Anaïd Haen is het vierde deel van De Zwijgende Aarde serie. Deze serie bestaat (tot nu toe!) uit zes diverse en los te lezen boeken van verschillende Nederlandse auteurs die zich afspelen in hetzelfde universum. In dit universum heeft de mensheid zich uitgestrekt over het zonnestelsel, gedomineerd door de van oorsprong Nederlandse VAHA, de Vrije Algemene Handelsorganisatie Aarde, een VOC-achtige organisatie. Dit geeft het universum een Nederlands tintje dat overal zichtbaar is, van de namen van personages tot het gebruik van ‘drek’ als stopwoord ter vervanging van ‘shit.’ De centrale achtergrondgebeurtenis waar het universum van de serie omheen gebouwd is, is het plotseling wegvallen van alle communicatie met de aarde: de Zwijging.
In Tweeleed krijgen we de Zwijging eindelijk van de andere kant te zien. Waar Revolte, Roest, en Titanium zich verderop in het zonnestelsel afspelen, buiten de aarde, speelt Tweeleed zich bijna volledig af op aarde. Hoofdpersoon Arno en zijn zwangere partner Melissa behoren tot de aardse bovenklasse van ‘puren,’ mensen die niet cybernetisch of genetisch gemodificeerd zijn. Waar dit thema van puurheid in de eerdere boeken al een stevige ondertoon voerde, staat het in Tweeleed volop in de schijnwerpers. Arno en Melissa zijn trots op hun puurheid, kijken neer op gemodificeerden, en profiteren van de uitkering voor puren die ze van de overheid krijgen. Tegelijkertijd worden gemodificeerden, zoals Arno’s ondergeschikten op zijn werk, hevig belast en komen ze nauwelijks aan huisvesting en andere levensbehoeften, maar vinden ze door hun verbeteringen (cognitieve hersenchips, cybernetische ledematen, et cetera) wel veel gemakkelijker werk. Wanneer Arno echter zijn baan verliest en zonder modificaties niet aan nieuw werk kan komen, dreigt het stel hun huis te verliezen. De uitkering voor puren is te laag en Arno blijkt ook nog eens een dodelijk erfelijk gendefect te hebben. Hierdoor komt Arno voor een moeilijke keuze te staan: puur blijven en in armoede wegzakken, wachtend op een gruwelijke dood, of zich laten modificeren, wat hem zijn status (met bijbehorende uitkering), partner, en wereldbeeld zal kosten. En hoe zit het met de genen van Arno’s ongeboren kinderen?
De spanning tussen puren en gemodificeerden staat in Tweeleed
centraal. Het belang van puurheid is in deze maatschappij een bijna religieuze
overtuiging die er bij kinderen al met de paplepel ingegoten wordt. Puurheid
betekent echter ook lijden, sterven aan ziektes die met een implantaat
eenvoudig te genezen zijn, en ondanks de hogere status een bijna volledig
gebrek aan sociale mobiliteit. De puurheidsuitkering biedt enig soelaas, maar
wordt betaald uit de astronomische belastingen op gemodificeerden, die daardoor
ondanks goed betaalde banen klemzitten in armoede. Het is een onhoudbare
situatie, maar beide groepen zitten dermate diep in de loopgraven van hun
discours dat een werkbare oplossing onmogelijk is. Puren haten gemodificeerden,
want dat zijn onmenselijke objecten die hun grootste goed, hun menselijkheid,
opgeven om hun eigen positie te verbeteren. Gemodificeerden haten op hun beurt
puren, want dat zijn slavendrijvers die op hun lauweren kunnen rusten dankzij
hun uitbuiting van de arbeid van gemodificeerden. Wanneer Arno probeert om zijn
medemensen uit die loopgraven te trekken, komt hij er al snel achter dat er een
partij bestaat die hier helemaal niet gebaat bij is. De overheid en de VAHA
profiteren van de lage inkomens, hoge belastingen, en overvloedige en zeer
productieve gemodificeerde arbeidskrachten. Zij zijn er alles aan gelegen om de
verdeeldheid in stand te houden. Arno’s genuanceerde standpunten worden dan ook
al snel weggezet als terroristische rabble rousing, met alle gevolgen
van dien. Als vervolgens de Zwijging plaatsvindt slaat de vlam volledig in de
pan. Onderhuidse spanningen tussen puren en gemodificeerden komen explosief aan
de oppervlakte, terwijl ook Arno’s relatie met zijn familie nieuwe wendingen
neemt.
De manier waarop Tweeleed omgaat met
klassenverschillen, demagogie, en ideologie is erg sterk. De nuance in de
situatie, de manier waarop die zorgvuldig geëxploiteerd wordt door de overheid
en de VAHA, en de verleiding om in de loopgraven te duiken zijn overtuigend
neergezet. Ook de menselijke prijs die families zoals die van Arno betalen is
goed uitgewerkt en raakt je als lezer. Het boek zet je aan het denken: ook
tegenwoordig is onze samenleving vergeven van superioriteitsgevoelens. Wat is
daar de menselijke prijs van? En wat kunnen we er aan doen? Wie heeft er
eigenlijk baat bij om die situatie in stand te houden? Tweeleed weet
zich niet alleen te profileren als een sterk science-fictionverhaal, maar is
ook maatschappelijk relevant en toont een groot begrip van de dynamiek van
ideologie en populisme.
Het boek kent echter ook minder sterke kanten. Zo zijn
de personages niet bijzonder overtuigend. Arno’s transitie tot opiniemaker is
niet heel overtuigend: in principe had iedereen kunnen doen wat hij doet en
heeft Arno niet meer reden dan een zeer grote groep anderen om de camera en
microfoon op te pakken en te proberen verandering aan te brengen in de
samenleving. Ook is Melissa, zeker in het eerste deel van het boek, een vrij
eendimensionaal personage met een wel erg groot gebrek aan zelfkennis en
reflectievermogen. Dit zorgt voor een vervelende sfeer in het eerste deel van
het boek, dat niet aanmoedigt om verder te lezen. Die sfeer past bij de fase
waarin het verhaal zich bevindt, maar dat maakt nog geen aansprekend en
meeslepend boek. Doorbijten is hier het devies – het wordt véél beter, maar het
is desondanks erg jammer dat dit eerste deel tegenvalt.
Tot slot blijft het erg leuk om de integratie van de
gebeurtenissen in het universum van de Zwijgende Aarde met elk deel van de
serie toe te zien nemen. Ook in Tweeleed worden weer vele verwijzingen
gemaakt en enkele tipjes van sluiers, die in eerdere delen gecreëerd zijn,
opgelicht. Alles overziend is Tweeleed opnieuw een succes. De aardse
samenleving die neergezet wordt in het boek is overtuigend en relevant, en
hoewel de personages niet altijd even sterk zijn is het boek een plezier om te
lezen. De uitzondering hierop is het eerste deel, maar gezien de kwaliteit van
de rest van het boek is dat een eenvoudig te vergeven misser.
3,5/5 sterren
Django Mathijsen & Anaïd
Haen – Tweeleed (De Zwijgende Aarde 4)
Leiderdorp: Quasis Uitgevers,
2019
ISBN: 9789492099457
No comments:
Post a Comment