Om te beginnen met een positief punt: Snyder vervalt niet in de naoorlogse mentaliteit waarin totalitarisme en liberale democratie als tegenpolen neergezet worden. Na bijna vier jaar Trump is het wellicht moeilijk voor te stellen, maar na de Tweede Wereldoorlog was de heersende overtuiging dat democratie lijnrecht tegenover dictatuur stond, met een gapende ruimte ertussen. Pas als alle stadia van oligarchie tot autoritarisme doorlopen waren zou een democratie kunnen transformeren in een totalitaire dictatuur. Het was echter de Atheense filosoof Plato die in de vijfde en vierde eeuw voor Christus al inzag dat dit niet klopt. Volgens hem was democratie juist de laatste drempel naar tirannie, een laatste stap voordat de heerschappij van het volk veranderde in de heerschappij van een of enkele tirannen (Politeia 8.562-570). De opkomst van niet alleen Trump, maar ook de Turkse president Erdogan, de Hongaarse Viktor Orban, en in mindere mate de Russische president Poetin bevestigen Plato’s gelijk. Alle vier kwamen ze aan de macht door democratisch gekozen te worden in een land dat feitelijk al afgedaald was in tirannieke denkbeelden, die konden ontstaan niet ondanks de democratie, maar dankzij de democratie. Snyder herkende in de verkiezing van Trump al eind 2016 een Platonische tirannie, wat bewonderenswaardig en correct is.
Zoals gezegd is de historische onderbouwing van Snyders analyse echter problematisch. Naast zijn überhaupt nauwelijks onderbouwde vijandelijke houding tegenover Rusland vertrouwt Snyder voor een groot deel op de autoriteit van anderen. “Zoals X zei…,” “Zoals Y ons al vertelde….” Nu zijn personen als Hannah Arendt zeker niet de minsten en gaat het wel degelijk om experts op het gebied van tirannie en totalitarisme, maar de link tussen hun denkbeelden en die van Snyder blijft veelal vaag of wordt behoorlijk verbogen. Wellicht nog kwalijker is dat de argumenten van Snyder waarbij hij niet vertrouwt op de autoriteit van anderen volledig ongeannoteerd zijn. Schijnbaar verwacht Snyder dat we hem op zijn blauwe ogen geloven, wat gezien de controverse rond dit onderwerp nogal naïef is. Bovendien is het natuurlijk een academische doodzonde om een historische onderbouwing zonder noten, referenties, en/of bibliografie te presenteren. In een politiek pamflet, zoals Over tirannie in 2017 begon, is dit niet noodzakelijk een probleem, maar in een boek dat gepresenteerd wordt als uitwerking mag dit toch wel verwacht worden. De overtuigingskracht van het boek heeft voor iedere academische of ook maar enigszins noncasual lezer behoorlijk te leiden onder dit gebrek aan onderbouwing.
Snyders in Over Tirannie gepresenteerde oplossing voor tirannie is bovendien op zichzelf niet bijzonder overtuigend. Al snel blijkt zijn Amerikaanse perspectief toch enigszins in de weg te zitten. Zoals zoveel Amerikaanse politici, filosofen, en activisten vervalt hij al snel in een bijna mythisch betoog waarin verlichte democraten tegenover tirannieke onderkruipsels komen te staan en wij, uiteraard de verlichte democraten, zelfs bereid moeten zijn om ons leven op te offeren voor de goede zaak. Een paar pagina’s verder waarschuwt Snyder vervolgens (terecht) voor exact dit soort taalgebruik als kenmerk van tirannie, en raadt hij aan om oog te hebben voor de ander in de samenleving. De ironie en tegenstrijdigheid hiervan lijkt hem volledig te ontgaan. Deze denkwijze leidt er bovendien toe dat vrijwel alle oplossingen die Snyder presenteert collectief van aard zijn. Zo identificeert hij groepsdruk en gewenning aan extremen correct als reden dat zovelen in de jaren 30 klakkeloos meegingen in de vlucht naar fascisme, maar komt hij wat betreft oplossingen feitelijk niet verder dan ons aan te raden niet te zwichten voor groepsdruk en gewenning tegen te gaan. Als individu is dit echter vrij nutteloos – een dergelijke oplossing heeft pas zin als een grote groep mensen dit allemaal doet. Hoe dat bereikt moet worden, hoe we het mogelijk kunnen maken voor onszelf om niet te zwichten voor groepsdruk, blijft vaag.
Zoals gezegd heeft Snyder het niet meteen mis. De dreiging van tirannie is absoluut een groot probleem in moderne westerse democratieën en Snyder identificeert een groot aantal van de wortels van die tirannie correct. Zijn gebrek aan onderbouwing en Amerika-centrische perspectief en werkwijze maken het echter onmogelijk om dit boek aan te bevelen.
2/5 sterren
Timothy Snyder – Over
Tirannie: Twintig lessen uit de twintigste eeuw
Amsterdam: Ambo|Anthos
Uitgevers, 2017
ISBN: 9789026340055
Vertaald door Catalien van
Paassen
Oorspronkelijke titel: On
Tyranny: Twenty Lessons from the Twentieth Century
No comments:
Post a Comment